Usamodzielnienie – to długotrwały proces wychowawczy, który wprowadza osobę usamodzielnianą do podjęcia samodzielnego, dojrzałego życia i integracji ze środowiskiem lokalnym. Proces usamodzielnienia rozpoczyna się na rok przed osiągnięciem pełnoletności przez osobę usamodzielnianą i w zależności od sytuacji życiowej wychowanka, może trwać najpóźniej do momentu osiągnięcia przez osobę usamodzielnianą 26 roku życia.
Usamodzielniany wychowanek:
- osiągnął pełnoletność przebywając na podstawie postanowienia sądu w pieczy zastępczej (rodzina zastępcza, całodobowa placówka opiekuńczo–wychowawcza typu rodzinnego i socjalizacyjnego, specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy, dom pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, specjalny ośrodek wychowawczy, młodzieżowy ośrodek wychowawczy, młodzieżowy ośrodek socjoterapii (który zapewnia całodobową opiekę), schronisko dla nieletnich, zakład poprawczy),
- nie posiada wystarczającej wiedzy o otaczającym go środowisku,
- nie potrafi poradzić sobie ze sprawami związanymi z codziennym życiem,
- ma problemy z samodzielnym podejmowaniem decyzji.
Procedura usamodzielnienia
Rodzina zastępcza lub placówka opiekuńczo-wychowawcza powinna poinformować, właściwe ze względu na miejsce zamieszkania wychowanka przed umieszczeniem w pieczy zastępczej, powiatowe centrum pomocy rodzinie o zamiarze usamodzielnienia się wychowanka rok przed osiągnięciem pełnoletności (opuszczeniem rodziny zastępczej lub placówki opiekuńczo-wychowawczej).
Pomoc w ramach usamodzielnienia nie jest świadczeniem obowiązkowym, przysługującym z racji pobytu w rodzinie zastępczej lub placówce. Usamodzielniany wychowanek w celu otrzymania świadczeń z pomocy społecznej ma obowiązek:
- wskazania co najmniej na rok przed osiągnięciem pełnoletności osoby, która podejmie się pełnienia funkcji opiekuna usamodzielnienia,
- opracowania wspólnie z opiekunem usamodzielnienia Indywidualnego Programu Usamodzielnienia co najmniej na 2 miesiące przed ukończeniem 18 r.ż.
- realizacji postanowień zawartych w Indywidualnym Programie Usamodzielnienia,
- realizacji obowiązku szkolnego,
- przedkładania w powiatowym centrum na początku każdego semestru zaświadczenia potwierdzającego kontynuowanie nauki,
- współdziałanie z opiekunem usamodzielnienia i pracownikiem socjalnym, informowanie centrum o każdej istotnej zmianie sytuacji osobistej i majątkowej.
Wychowankowie pieczy zastępczej:
Zgodnie z ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, osobie (zwanej dalej osobą usamodzielnianą) opuszczającej po osiągnięciu pełnoletności rodzinę zastępczą, rodzinny dom dziecka, placówkę opiekuńczo-wychowawczą lub regionalną placówkę opiekuńczo-terapeutyczną przyznawana jest pomoc na:
- kontynuowanie nauki,
- usamodzielnienie,
- zagospodarowanie.
Ponadto osobom usamodzielnianym udzielana jest pomoc w uzyskaniu:
- odpowiednich warunków mieszkaniowych,
- zatrudnienia.
Wychowankom, którzy usamodzielnili się do końca 2011r., tj. przed wejściem w życie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, opuścili placówkę opiekuńczo-wychowawczą typu rodzinnego i socjalizacyjnego oraz rodziną zastępczą udziela się pomocy na podstawie dotychczasowych przepisów, czyli zgodnie z ustawą o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004r. w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2011r.
Pomoc na kontynuowanie nauki, na usamodzielnienie oraz zagospodarowanie jest przyznawana osobie usamodzielnianej, która:
- została umieszczona w pieczy zastępczej na podstawie orzeczenia sądu,
- przebywała w pieczy zastępczej co najmniej: trzy lata (w przypadku osoby opuszczającej rodzinę zastępczą spokrewnioną), jeden rok (w przypadku osoby opuszczającej rodzinę zastępczą niezawodową, zawodową, rodzinny dom dziecka, placówkę opiekuńczo-wychowawczą lub regionalną placówkę opiekuńczo-terapeutyczną),
- złożyła odpowiedni wniosek,
- posiada zatwierdzony przez dyrektora Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Krośnie (PCPR) indywidualny program usamodzielnienia.
Pomoc na usamodzielnienie i pomoc na kontynuowanie nauki, na wniosek osoby zainteresowanej, udziela starosta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby usamodzielnianej przed umieszczeniem w pieczy zastępczej (skierowaniem do właściwej placówki czy rodziny zastępczej).
Pomoc na kontynuowanie nauki:
- osoba usamodzielniana kontynuuje naukę w szkole, w zakładzie kształcenia nauczycieli, na uczelni, na kursach, u pracodawcy w celu przygotowania zawodowego,
- pomoc przyznawana jest nie dłużej niż do 25 roku życia,
- pomoc nie jest uzależniona od sytuacji finansowej osoby usamodzielnianej.
Pomoc na kontynuowanie nauki nie przysługuje, gdy osoba usamodzielniana:
- kontynuuje naukę w szkole lub uczelni, która zapewnia nieodpłatną naukę oraz utrzymanie,
- bez uzasadnionej przyczyny zmieniła miejsce nauki trzykrotnie na tym samym etapie edukacyjnym,
- została umieszczona w zakładzie karnym.
Pomoc na usamodzielnienie:
- wysokość pomocy uzależniona jest od czasu i formy pieczy zastępczej, w której przebywała osoba usamodzielniana,
- pomoc może być wypłacona jednorazowo lub w ratach, w zależności od ustaleń indywidualnego programu usamodzielnienia, nie później niż do ukończenia przez osobę usamodzielnianą 26 roku życia,
- pomoc uzależniona jest od dochodu osoby usamodzielnianej – 1200zł na osobę (dochód obliczany na podstawie ustawy z dnia 28.11.2003r. o świadczeniach rodzinnych),
- pomoc jest wypłacana po zakończeniu nauki, pobierania pomocy na kontynuowanie nauki.
Pomoc w uzyskaniu właściwych warunków mieszkaniowych, w uzyskaniu zatrudnienia oraz na zagospodarowanie udziela starosta właściwy ze względu na miejsce osiedlenia się osoby usamodzielnianej, na jej wniosek.
Pomoc na zagospodarowanie:
- pomoc jest wypłacana jednorazowo, nie później niż do ukończenia przez osobę usamodzielnianą 26 roku życia,
- pomoc może być przyznana w formie rzeczowej.
Pomocy udziela starosta za pośrednictwem dyrektora PCPR właściwego ze względu na miejsce pobytu osoby usamodzielnianej.
Do pomocy dla osób usamodzielnianych stosuje się odpowiedni przepisy dotyczące nienależnie pobranych świadczeń. Świadczenia te podlegają egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.